سؤال کردن بهلول آن درویش را (ادامه2)

 در نطق رام شدن: کنایه از به گفتار در آمدن.

بی تکلف: یعنی بدون احساس رنج ومحاسبهْ سود وزیان.

مُستطاب: خوش آمده.

طبع او مستطاب شد: یعنی درونش از این محاسبه های مادی پاک شد.

مُستَلَذ: بامزه، لذت دار.

حیات مُستَلَذ: یعنی زندگی که از آن لذت مادی وجسمی می برند، او برای مزه این لذت ها زندگی نمی کند.

أمر قِدَم: خواست حضرت حق. آن چه از ازل در علم خدا گذشته.

بهر یزدان مردن: برگرفته از قرآن کریم است: « قُلْ إِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیایَ وَ مَماتِی لِلَّهِ رَبِّ اَلْعالَمِینَ »[1].

 ترک کفر...: کنایه از توحید و پرستش حضرت حق. و اشارت است به: «ما عبدتک خوفاً مِن نارک و لا طَمَعاً فى جنَّتِک و لکن وَجَدْتُکَ أهلاً لِلْعبادَةِ.»[2]

از اصل آمدن: در سر نوشت بودن. چنان که بارها در مثنوى آمده است بر وفق عقیدت اشعریان سعادت و شقاوت براى هر انسان پیش از آن که به دنیا آید رقم زده شده است.

چه کسی می‏تواند همهْ برگ‏های درختان را بشمرد؟ مسلماً هیچ‌کس. هستی بی‏نهایت را چگونه می‏توان بیان نمود؟ همین اندازه بدان که همهْ کارها جز به فرمان حق‌تعالی نمی‌‏‏گردد. وقتی قضای الهی مورد رضای بنده شود، هر حکمی ‏که صادر کنید، آن بنده بدان گردن می‏نهد. چنین انسانی که به قضا راضی است؛ در طاعت و بندگی‌اش، نه رنجی می‏کشد و نه خواهان مزد و پاداشی است، بلکه خوی و طبیعت او به‌گونه‏ای پاک و خالص شده است که حکم و قضای الهی را بی‌هیچ عوض و غرضی خواهان است. آن بنده خالص، حیات و زندگی خود را برای نفس خویش نمی‏‏خواهد و به دنبال چشیدن مواهب مادی و لذت‌بخش نیز نمی‏‏رود. هر ‌جا حکم ازلی پروردگار، راهی را معلوم و مشخص کند، رهرو آن طریق است. حیات و مرگ در نظر او یکسان است. چنین انسان خالصی تنها برای رضای پروردگار زندگی می‏کند، نه برای به دست آوردن گنج. به خاطر خدا می‏میرد نه به دلیل ترس و رنج. نظر مولانا به آیهْ شریفه سورهْ انعام است: ای پیامبر! بگو که نماز و نیایش و زندگانی و مرگ من برای پروردگار جهانیان است. مولانا به این تفکر عارفانه اشاره دارد که عبادت نباید از بیم دوزخ یا به طمع بهشت باشد بلکه به فرموده مولا علی(ع): «ما عبدتک خوفاً من نارک و لا طمعاً فی جنتک بل وجدتک اهلاً للعبادة فعبدتک» و فرمایش دیگر که فرمود: «انّ قوما عبدوا الله رغبة فتلک عبادة التجار، وانّ قوما عبدوا الله رهبة فتلک عبادة العبید، وانّ قوما عبدوا الله شکرا فتلک عبادة الاحرار؛ گروهی خدا را به جهت میل به بهشت می‏پرستند، اینان سوداگرانند. عده‌ای خدا را به جهت بیم از دوزخ می‏پرستند، اینان بردگان‏اند. برخی نیز خدا را می‏پرستند به جهت آن‌که او را شایسته سپاس می‏بینند و اینان آزادگان‌اند.»